İş Kazasında Hukukî Çerçeve: Tanım, Haklar, Tazminat

İş kazası; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda sayılan hallerden birinde meydana gelen ve sigortalıyı bedenen veya ruhen zarara uğratan olaydır.

1) İş Kazası Sayılan Haller

5510 sayılı Kanun çerçevesinde bir olay aşağıdaki durumlardan herhangi birinde gerçekleşirse iş kazası sayılabilir:

·        Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelmesi,

·        İşveren tarafından yürütülen iş nedeniyle (işin ifası sırasında) meydana gelmesi,

·        Görevle işyeri dışına gönderilen sigortalının asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda meydana gelmesi,

·        Hizmet akdiyle çalışan emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda meydana gelmesi,

·        Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş-geliş sırasında meydana gelmesi,

·        Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (4/b) bakımından, yürüttükleri iş nedeniyle meydana gelmesi.

2) Bildirim Yükümlülüğü ve Süreler

• 4/a (işçi) statüsünde çalışanlar bakımından iş kazası, işveren tarafından kolluk kuvvetlerine derhal ve SGK’ya kazayı izleyen 3 iş günü içinde bildirilmelidir. Süre, kazanın olduğu günü takip eden ilk iş gününden başlar. Cumartesi–Pazar ve resmî tatiller iş günü sayılmaz.

• 4/b (kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar) bakımından bildirim, sigortalının bildirim yapmaya engel hâlinin ortadan kalktığı günü izleyen 3 iş günü içinde ve her hâlükârda kazadan itibaren 1 ayı geçmeyecek şekilde SGK’ya yapılmalıdır.

• Süresinde bildirim yapılmaması, idari para cezası yanında, SGK’nın işçiye ödeyeceği geçici iş göremezlik ödeneğini işverenden tahsil etmesi gibi mali sonuçlar doğurur.

3) İş Kazası Sonrası Sigortalının Hakları

İş kazası sigortasından yararlanmak için ek bir prim günü şartı aranmaz. Sağlanan başlıca haklar şunlardır:

·        Geçici iş göremezlik ödeneği (yatarak tedavide günlük kazancın yarısı; ayakta tedavide üçte ikisi),

·        Sürekli iş göremezlik geliri (kalıcı çalışma gücü kaybında),

·        Tedavi giderlerinin karşılanması,

·        Ölüm geliri (hak sahiplerine),

·        Cenaze ödeneği ve koşulları oluştuğunda evlenme ödeneği.

4) İş Kazası Tazminat Davası (İşverene Karşı)

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma borcunu kusurlu biçimde ihlal etmişse, zarar gören işçi (veya ölüm hâlinde yakınları) işverene karşı maddi ve manevi tazminat talep edebilir. Maddi tazminat; geçici ve sürekli iş göremezlikten doğan gelir kayıpları, bakım ve tedavi giderleri ile ölüm hâlinde destekten yoksun kalma tazminatını kapsayabilir. Manevi tazminat ise bedensel ve ruhsal zararın doğurduğu elem ve ıstırabın giderimine yöneliktir.

5) Zamanaşımı

İş kazasından doğan tazminat taleplerinde genel kural; zarar ve tazminat sorumlusunun öğrenildiği tarihten itibaren 2 yıl ve her hâlde olay tarihinden itibaren 10 yıl içinde dava açılmasıdır. Eğer olay ceza kanunlarınca daha uzun zamanaşımı süresi öngörülen bir suça vücut veriyorsa, bu daha uzun ceza zamanaşımı uygulanır.

6) SGK’nın İşverene Rücuu (5510 m.21)

İş kazası işverenin kastı veya iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına aykırı hareketi sonucu meydana gelmişse, SGK; sigortalıya ve hak sahiplerine yaptığı ödemeleri ve bağlanan gelirlerin ilk peşin sermaye değerini kusuru oranında işverenden rücuen talep edebilir. Rücu alacağı, sigortalı/hak sahiplerinin işverenden isteyebileceği gerçek zarar tutarını aşamaz.

7) İş Kazası Sonrası Pratik Yol Haritası

·        Kazanın derhal sağlık kuruluşuna bildirilmesi ve ‘iş kazası’ ibareli rapor alınması.

·        İşverenin kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya 3 iş günü içinde bildirim yapmasının sağlanması.

·        Tanık, kamera görüntüsü, tutanak, makine bakım kayıtları, İSG eğitim ve risk değerlendirme evraklarının toplanması.

·        Gerekirse ‘iş kazasının tespiti’ davası ile olayın iş kazası olduğunun mahkemece saptanması.

·        Kusur ve illiyet bağı değerlendirilerek işverene karşı maddi–manevi tazminat davası açılması.

8) Arabuluculuk, Görevli ve Yetkili Mahkeme

İş kazasından kaynaklanan tazminat, tespit, itiraz ve rücu davaları bakımından zorunlu arabuluculuk dava şartı değildir. Bu davalara İş Mahkemeleri bakar; yer bakımından davalı işverenin yerleşim yeri veya işin görüldüğü yer mahkemesi yetkilidir.

Uyarı ve Sorumluluk Reddi

Bu metin genel bilgilendirme amaçlıdır; somut olayınıza uygulanacak strateji ve hak kaybı risklerinin önlenmesi için uzman bir avukattan hukuki danışmanlık almanızı tavsiye ederiz.